Zəngəzur dəhlizi ətrafında işlər intensivləşir

Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Çarlz Mişelin xoş niyyəti ilə Brüsseldə Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında növbəti görüş keçirildi.

Bu görüş Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı təsirinin uzunmüddətli gələcəyi üçün, bütövlükdə Xəzər dənizi regionu və daha da genişlənərək, Mərkəzi Asiya üçün bir görüş kimi nəzərdən keçirilməlidir.

Ötən ilin dekabrında Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Brüsseldə ilk görüşündən sonra Rusiya diplomatiyası Cənubi Qafqaz sülh prosesindən demək olar ki, kənarlaşıb.

Rusiya 2020-ci ilin noyabrında müharibənin başa çatmasından sonra iki Cənubi Qafqaz dövləti arasında təmasların vasitəçiliyini bir il ərzində inhisarda saxladığı halda, bu il Avropa İttifaqının təşəbbüsləri impuls var.

Həmçinin bu inkişaf təxminən 30 illik münaqişənin həllində uğursuzluqdan sonra Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) Minsk Qrupunun iflasından sonra baş verir.

İki ölkənin baş nazirinin müavinləri görüşdən bir gün əvvəlMoskvada görüşərək ümumi sərhədlərinin delimitasiyası ilə bağlı gələcək irəliləyişi müzakirə ediblər.

Rusiyanın regionda hələ də əhəmiyyətli təsirə malik olduğunun növbəti nümayişi həm də Rusiyanın Paşinyanı Azərbaycanın əsas hissəsi ilə onun eksklavı arasında Mehridən keçən magistral yolun (və dəmir yolu əlaqəsinin) tikintisinin başa çatdırılması vaxtını birmənalı şəkildə elan etməyə inandıra bilməsindən də asılıdır. Bura Zəngəzur dəhlizi adlanır və onun açılışı üçün ciddi addımlar atılır.

Ermənistan hökumətinin bəyanatına görə, Rusiya prezidenti Vladimir Putin və Paşinyan mayda razılaşıblar ki, Rusiya-Ermənistan-Azərbaycan iki ölkə arasında nəqliyyat əlaqələrini həyata keçirmək üçün ekspert səviyyəli komissiyanın fəaliyyətini sürətləndirmək lazımdır. Problem ondadır ki, bu cür bəyanat əvvəllər də verilib. Artıq Prezident İlham Əliyev Zəngəzur dəhlizi ilə nəqliyyat əlaqələrinin (magistral və dəmir yolu) tikintisinin qrafikinin qəti şəkildə dəqiqləşdirilməsini tələb edir.

Ermənistan 2020-ci ilin noyabrında atəşkəs sazişində bu dəhlizin tikintisi ilə bağlı öhdəlik götürüb. Prosesi başa çatdırmaq vəzifəsi daşıyan Azərbaycanla ikitərəfli ekspert komissiyası altı ayda ilk dəfə iyunun əvvəlində Moskvada iclas keçirdi.

İran-Azərbaycan razılaşması bu il rəsmi İrəvanı şoka salmaqla yanaşı, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizinin bitməsini gözləmək əvəzinə, İrandan keçməklə Ermənistan sərhədinə paralel olaraq belə bir dəhlizlə irəliləməyə hazır olduğunu ifadə edirdi.

Doğrudan da, Ermənistandan keçən marşrut tamamlansa belə, Bakı İrandan keçən marşrutla davam edə bilər. O zaman Zəngəzur yolunun hansısa hədə-qorxu ilə bağlanması təhlükəsi istər İrəvan, istərsə də Moskva tərəfindən təzyiq aləti kimi istifadə oluna bilməzdi.

Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin (FSB) Sərhəd Mühafizə Xidmətinə 2020-ci ildə imzalanmış atəşkəs sazişinə əsasən, nəqliyyat əlaqələrinin təhlükəsizliyinə nəzarət etmək tapşırılıb.

Həmçinin qeyd edək ki, Zəngəzur dəhlizi Rusiyanın da marağındadır. Bu, Ermənistanla Rusiya arasında Azərbaycandan keçməklə (Gürcüstandan keçməklə belə bir əlaqə yoxdur), eləcə də İranla Rusiya arasında (Sovet dövründə mövcud olan əlaqə) dəmir yolu əlaqəsini təmin edə bilər. Eyni zamanda, Ermənistan və İran Culfadan (Naxçıvanda) keçən dəmir yolu əlaqəsi əldə edəcəkdilər ki, bu da Sovet dövründə də mövcud olub.

Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi strateqləri getdikcə daha çox Baltik dənizindən Qara dənizə qədər uzanan “İntermarium” təhlükəsizlik strategiyasının məqsədəuyğunluğunu Qərb strategiyası nöqteyi-nəzərindən nəzərdən keçirməyə vadar etdiyindən, Zəngəzur dəhlizi də iki ölkə arasında təhlükəsizlik zonasını gücləndirəcək.

Məhz buna görə də Rusiya Zəngəzur dəhlizindən keçən dəmir yolu xəttini şərh etməkdə çətinlik çəksə də, Qars-Tiflis-Bakı dəmir yoluna həvəsinin olmadığını göstərdi. Bununla belə, Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi Moskvanı beynəlxalq səviyyədə təcrid edib və Rusiyadan yan keçəm Şərq-Qərb tranzit əlaqələrini daha zəruri edib.

Zəngəzur dəhlizinin hələ də daha geniş geoiqtisadi əhəmiyyəti var. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Bakıda səfərdə olarkən ikitərəfli münasibətlərin intensivləşdirilməsi, xüsusən də Transxəzər Beynəlxalq Ticarət Dəhlizindən (TİTR) istifadənin artırılması yolu ilə daxil olan bir sıra sənədləri imzalayıb.

Ancaq Rusiya burada narahat vəziyyətdədir. Zəngəzur dəhlizinin tikintisi Moskvanın marağında olsa da, qeyd olunan səbəblərə görə, marşrut həm də Türkiyənin Azərbaycan və TİTR (“Orta Dəhliz” adlanır) vasitəsilə Orta Asiyaya logistik imkanlarını artıracaq. O, eyni zamanda Mərkəzi Asiyanın Cənubi Qafqaz vasitəsilə Avropaya çıxışını genişləndirəcək.

Təkcə Türkiyə deyil, Avropa İttifaqı da Mərkəzi Asiya ilə logistik əlaqələrini gücləndirmək üçün artıq Azərbaycana baxır. Bu perspektiv Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və Özbəkistanın daxil olduğu Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv dövlətlərin intensivləşmiş ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlığı ilə əsaslandırılır.

Bu əməkdaşlıq bu yaxınlarda keçirilən TDT sammitində qəbul edilmiş “Türk Dünyasına Baxış 2040” proqram sənədi çərçivəsində müəyyən edilir. Məhz Tokayev bu çərçivədə İlham Əliyevlə “strateji əlaqələrin möhkəmləndirilməsi” və “müttəfiqlərin qarşılıqlı fəaliyyətinin dərinləşdirilməsi” haqqında bəyannamə imzalayıb .

Bu strategiya aidiyyəti ölkələr üçün Çin və Rusiyanın artan iddiaları arasında artan manevr azadlığı təmin edir.

© ordu.az | Sevinc Əliyeva